Άρθρα

Επίσης υπάρχει η παρανόηση ότι η άνοια είναι μια φυσιολογική εξέλιξη, δηλαδή ένας άνθρωπος που μεγαλώνει αναμένεται να πάθει άνοια.

Η άνοια προσβάλλει κατά κύριο λόγο τους ηλικιωμένους. Είναι σημαντικό όμως να γνωρίζουμε ότι 5% των ανοιών προσβάλλουν άτομα κάτω των 65 ετών και χαρακτηρίζονται άνοιες πρώιμης έναρξης. Επίσης υπάρχει η παρανόηση ότι η άνοια είναι μια φυσιολογική εξέλιξη, δηλαδή ένας άνθρωπος που μεγαλώνει αναμένεται να πάθει άνοια. Η αλήθεια είναι ότι οι περισσότεροι ηλικιωμένοι ΔΕΝ πάσχουν από άνοια. Η άνοια είναι μια νόσος με συγκεκριμένους χαρακτήρες και δεν πρέπει να συγχέεται με το φυσιολογικό γήρας. Είναι αλήθεια ότι μπορεί με την πάροδο της ηλικίας να χρειαζόμαστε περισσότερο χρόνο να μάθουμε και να ανακαλέσουμε πληροφορίες ή να παρουσιάζουμε πτωχότερο λεξιλόγιο όμως σε άτομα που δεν νοσούν το νοητικό επίπεδο είναι επαρκές και η λειτουργικότητα τους δεν διαταράσσεται.

Μια άλλη συχνή παρανόηση έχει να κάνει με την πεποίθηση ότι η άνοια είναι κάτι που αφορά αποκλειστικά την μνήμη. Η άνοια είναι μια νόσος που βλάπτει όλες τις ανώτερες νοητικές λειτουργίες (μνήμη, μάθηση, κρίση προσανατολισμός, λόγος, προσοχή, συγκέντρωση κλπ). Είναι αλήθεια ότι στις περισσότερες περιπτώσεις το πρώτο που παρατηρείται είναι μια έκπτωση της μνήμης, αυτό όμως δεν συμβαίνει πάντα, άνοια μπορεί να υπάρχει σπάνια και χωρίς διαταραχή της μνήμης.

Τι είναι τελικά η άνοια;
Είναι μια νευροεκφυλιστική νόσος δηλαδή μια νόσος που προσβάλλει σιγά σιγά τα εγκεφαλικά κύτταρα καταστρέφοντάς τα. Ανάλογα με την περιοχή του εγκεφάλου που προσβάλλεται προκύπτουν και τα αντίστοιχα συμπτώματα.
Υπάρχουν διάφορες μορφές άνοιας. Πάλι λανθασμένα πολλοί ταυτίζουν τον όρο άνοια με την νόσο Alzheimer. Η νόσος Alzheimer είναι όντως η πιο συχνή μορφή άνοιας. Πάνω από τις μισές περιπτώσεις άνοιας οφείλονται σε νόσο Alzheimer. Δεν είναι όμως όλες οι άνοιες τύπου Alzheimer. Υπάρχουν διάφορες υποκατηγορίες άνοιας. Η διάκριση μεταξύ τους είναι σημαντική καθώς έχουν διαφορετική συμπτωματολογία, διαφορετική πρόγνωση και διαφορετική αντιμετώπιση. Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι σε ένα ποσοστό, έστω μικρό, η άνοια μπορεί να είναι αναστρέψιμη και αυτό ισχύει για άνοιες που οφείλονται σε κάποια ενδοκρινολογική πάθηση, σε κάποια έλλειψη βιταμίνης ή για άνοιες που προκαλούνται από την λήψη ή κατάχρηση κάποιου φαρμάκου.
Είναι απαραίτητο λοιπόν όταν θεωρούμε ότι εμείς ή κάποιο άτομο του περιβάλλοντός μας έχει συμπτώματα που θυμίζουν άνοια να επισκεπτόμαστε κάποιον ειδικό ιατρό (νευρολόγο ή ψυχίατρο) που θα μας υποβάλλει στον απαραίτητο έλεγχο, θα κάνει την διάγνωση και θα μας συστήσει την κατάλληλη θεραπεία.

Γιατί ψυχίατρο;
Γιατί έως και 95% των ασθενών με άνοια θα εμφανίσουν συμπεριφορικά και ψυχολογικά συμπτώματα. Αυτά περιλαμβάνουν διαταραχές του συναισθήματος (απάθεια, κατάθλιψη), διαταραχές της αντίληψης (παραληρητικές ιδέες, συνήθως διωκτικού τύπου, ή ψευδαισθήσεις) και κυρίως συμπεριφορικές διαταραχές (άσκοπες περιπλανήσεις, επιθετικότητα, ανάρμοστη συμπεριφορά). Όλα τα παραπάνω αυξάνουν σε μεγάλο βαθμό το stress τόσο των ίδιων των ασθενών όσο και των ατόμων που έχουν αναλάβει την φροντίδα τους και γι' αυτό χρειάζονται έγκαιρη και αποτελεσματική αντιμετώπιση.
Η ακριβής αιτιολογία της άνοιας δεν είναι γνωστή. Γνωρίζουμε πολλούς επιβαρυντικούς παράγοντες από τους οποίους άλλοι είναι τροποποιήσιμοι (υπέρταση, διαβήτης, κάπνισμα, παχυσαρκία, αλκοόλ κλπ) και άλλοι όχι όπως η γήρανση και η γενετική προδιάθεση.
Σήμερα έχουμε στην διάθεσή μας φάρμακα που καθυστερούν την εξέλιξη της άνοιας και φάρμακα που αντιμετωπίζουν τα συμπεριφορικά και ψυχολογικά συμπτώματα. Τα φάρμακα αυτά συμβάλλουν σε μεγάλο ποσοστό στην βελτίωση της όποιας λειτουργικότητας του ατόμου με άνοια.
Δεν αρκεί όμως μόνο η φαρμακευτική θεραπεία. Πολύ σημαντικές είναι και οι εργοθεραπευτικού τύπου παρεμβάσεις που θα εξασφαλίσουν στο άτομο με άνοια μια ρουτίνα και μια ήπια άσκηση, η μέριμνα για την ασφάλεια του ασθενούς, ειδικά σε κάποιον με προχωρημένη άνοια, η διαμόρφωση του χώρου που ζει ώστε να αποφύγουμε ατυχήματα και πτώσεις, η αποφυγή αλλαγών περιβάλλοντος που ενδεχομένως θα αποσυντονίσουν τον ασθενή, η αντιμετώπιση του πόνου τόσο του σωματικού όσο και του ψυχικού.
Συμπερασματικά καθώς ζούμε σε μια εποχή που τα περιστατικά άνοιας θα αυξάνουν συνεχώς, αλλά και η αντιμετώπισή της συνεχώς θα βελτιώνεται δεν πρέπει να διστάζουμε να ζητήσουμε βοήθεια όσο πιο έγκαιρα γίνεται τόσο για να προλάβουμε την εμφάνισή της αλλά και για να λάβουμε την καλύτερη υποστήριξη τόσο για το ίδιο το άτομο που πάσχει όσο και για τα άτομα του περιβάλλοντός του.

Με τον τρόπο αυτό έχει δημιουργηθεί σε σημαντικό ποσοστό της κοινής γνώμης η εντύπωση ότι όποιος αντιμετωπίζει ψυχολογικά προβλήματα είναι ένας εν δυνάμει εγκληματίας και ότι ένα στυγερό έγκλημα διαπράττεται συνήθως από άτομα με κάποια ψυχική διαταραχή. Η εστίαση στην εγκληματικότητα διαμορφώνει ανάλογα την δημόσια εικόνα του ψυχικά ασθενούς και επηρεάζει αρνητικά τις στάσεις του κοινού απέναντί του. Ο άνθρωπος που φέρει την «σφραγίδα της ψυχικής ασθένειας αντιμετωπίζεται με φόβο και δυσπιστία στις διαπροσωπικές και κοινωνικές του σχέσεις. Αυτή η αντιμετώπιση αποθαρρύνει τον ίδιον και το οικογενειακό του περιβάλλον να ζητήσει θεραπεία ιδίως όταν η θεραπεία απαιτεί φαρμακευτική αγωγή λόγω και των λανθασμένων αρνητικών αντιλήψεων και κοινωνικών στερεοτύπων γύρω από τα ψυχιατρικά φάρμακα. Τα όποια περιστατικά ανάρμοστης συμπεριφοράς των ατόμων με ψυχική ασθένεια εκδηλώνονται στις περιπτώσεις που δεν ακολουθείται η πρέπουσα θεραπεία με ότι αυτή περιλαμβάνει. Δημιουργείται έτσι ένας φαύλος κύκλος. Ο ασθενής και το περιβάλλον του προκειμένου να αποφύγουν τον στιγματισμό δεν ζητούν βοήθεια ή αρνούνται να πάρουν την βοήθεια που τους προτείνεται και αυτό οδηγεί στην εμφάνιση των συμπεριφορών που οδηγούν στην επιβεβαίωση του στερεοτύπου που εμφανίζει τον ψυχικά ασθενή ως βίαιο και επικίνδυνο.

Είναι όμως αυτό πραγματικότητα; Είναι ο ψυχικά πάσχων πραγματικά επικίνδυνος;

Η πραγματικότητα είναι ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ατόμων με ψυχική ασθένεια δεν χρησιμοποιεί βία. Αυτό ισχύει και για τα άτομα με σχιζοφρένεια την σοβαρότερη, ίσως ψυχιατρική πάθηση.
Από μεγάλο αριθμό μελετών προκύπτει ότι:
Τα άτομα με σχιζοφρένεια συνήθως περισσότερες φορές θύματα βίαιων συμπεριφορών παρά θύτες.
Τα άτομα με σχιζοφρένεια δεν αποτελούν κίνδυνο για τα παιδιά.

Παράγοντες που σχετίζονται περισσότερο με την εμφάνιση πράξεων βίας είναι το ιστορικό ανάλογων πράξεων στο παρελθόν και η κατανάλωση ουσιών και αλκοόλ.

Η αλήθεια είναι ότι ένα άτομο με σχιζοφρένεια είναι πολύ λιγότερο επικίνδυνο από κάποιον που έχει καταναλώσει μεγάλη ποσότητα αλκοόλ και έχει στο ιστορικό του πράξεις βίας. Βάσει μελετών περισσότερα από τα μισά άτομα που δολοφονούν ή επιτίθενται βίαια έχουν καταναλώσει μεγάλη ποσότητα αλκοόλ λίγο πριν. Επίσης στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι περίπου το 95% των δολοφονιών που πραγματοποιούνται κάθε χρόνο διαπράττονται από άτομα χωρίς ψυχιατρικό πρόβλημα.
Ο σημαντικότερος παράγοντας πρόγνωσης μιας μελλοντικής βίαιης συμπεριφοράς είναι το ιστορικό ύπαρξης ανάλογης συμπεριφοράς στο παρελθόν και όχι η παρουσία ή μη ψυχικής νόσου. Δηλαδή με απλά λόγια κάποιος που έχει διαπράξει έγκλημα στο παρελθόν θεωρείται πιθανότερο να επαναλάβει την πράξη αυτή σε σχέση με κάποιον που δεν έχει τελέσει τέτοια πράξη στο παρελθόν άσχετα από την ύπαρξη ψυχικής νόσου.
Τα άτομα με σχιζοφρένεια εμφανίζουν ελαφρά αυξημένους δείκτες σε πράξεις βίας σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό και σημαντικά μειωμένους σε σχέση με χρήστες ουσιών ή αλκοόλ.

Οι πράξεις βίας που σχετίζονται με την σχιζοφρένεια οφείλονται σχεδόν αποκλειστικά στην μη λήψη της θεραπείας και στην έλλειψη υποστηρικτικού πλαισίου που έχουν σαν αποτέλεσμα την μη εξάλειψη των παραληρητικών ιδεών με περιεχόμενο απειλητικό για την ζωή του ασθενούς. Αυτές οι ιδέες ευθύνονται κυρίως για την εκδήλωση πράξεων βίας από τους ασθενείς με σχιζοφρένειας.

Ένα άτομο με σχιζοφρένεια έχει 100 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να αυτοκτονήσει από το να τελέσει κάποια βίαια πράξη.
Συμπερασματικά ένας άνθρωπος με ψυχική ασθένεια δεν είναι κάποιος που πρέπει να φοβόμαστε. Οι εγκληματικές πράξεις βίας που προβάλλονται δυστυχώς με έντονο τρόπο από τα ΜΜΕ αφενός είναι ελάχιστες, αν αναλογιστούμε τον τεράστιο αριθμό ατόμων με ψυχιατρικά προβλήματα στην κοινωνία μας, αφετέρου συνήθως δεν τεκμαίρεται η συσχέτισή τους με ψυχική πάθηση. Η συντριπτική πλειοψηφία των ατόμων που κάνουν χρήση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας δεν χρησιμοποιεί βία και απόδειξη είναι ότι χιλιάδες ειδικοί ψυχικής υγείας ανά τον κόσμο συναντώνται καθημερινά στα γραφεία τους με ψυχικά πάσχοντες χωρίς κανέναν φόβο. Η όποια εμφάνιση πράξεων βίας από άτομα με ψυχιατρικά προβλήματα σχετίζεται αιτιολογικά με την ασθένειά τους και η κατάλληλη θεραπεία προλαμβάνει τις πράξεις αυτές. Και στον όρο θεραπεία πρέπει οπωσδήποτε να περιλαμβάνουμε την στήριξη, αποδοχή και επανένταξη των ατόμων αυτών.
Η αλήθεια είναι ότι πρακτικά κινδυνεύουμε πολύ περισσότερο από κάποιον που βρίσκεται υπό την επήρεια αλκοόλ ή ουσιών παρά από κάποιον με οποιαδήποτε ψυχική πάθηση.